Oxycarenus lavaterae i zmiany klimatyczne cz. 1
2020-03-16 dr inż. Tomasz Zgoła
„Obyś żył w ciekawych czasach” – chociaż stare chińskie przysłowie brzmi jak obietnica nietuzinkowych i pozytywnych wrażeń, w gruncie rzeczy jest to przekleństwo, które zwiastuje nadejście złego. Możemy stwierdzić, że właśnie dzisiaj, w XXI wieku żyjemy… w ciekawych czasach. Zmiany klimatyczne leżą u podstaw wielu anomalii przyrodniczych, które mogą ciekawić, ale jednocześnie powinny skłaniać do refleksji. Pora pochylić się nad jednym z objawów „ciekawych czasów”, czyli migracją pluskwiaka śródziemnomorskiego Oxycarenus lavaterae.
Pluskwiak śródziemnomorski – wskaźnik zmian klimatycznych?
Otaczający nas świat oraz żyjące w nim organizmy żywe nie są układem statycznym. W dobie globalnej gospodarki, migracji produktów oraz zmian klimatu, biocenoza, czyli ożywiona część naszej planety, ulega nieustannym zmianom. Rośliny, zwierzęta i inne organizmy przemieszczają się w różne miejsca, w których ich obecność do tej pory nie była odnotowana.
Na obszarze Polski występują liczne gatunki, które pojawiły się w wyniku działalności człowieka, a następnie wymknęły się spod ludzkiej kontroli, stając się niekiedy organizmami inwazyjnymi, zagrażającymi lokalnej florze i faunie. Wystarczy tu wymienić takie organizmy jak stonka ziemniaczana, krab wełnistoręki czy jenot. W ostatnich tygodniach głośno zrobiło się o kolejnym gatunku – śródziemnomorskim pluskwiaku Oxycarenus lavaterae. To właśnie na jego przykładzie bliżej przyjrzymy się uwarunkowaniom klimatycznym wpływającym na zachodzące w ostatnich latach dynamiczne zmiany w świecie przyrody. W tym miejscu warto również dodać, że obszar Polski nie jest wyjątkiem. Każde państwo zmaga się ze swoimi przykładami wynikającymi z życia w „ciekawych czasach”.
Występowanie O. lavaterae po raz pierwszy zostało stwierdzone w Polsce w 2016 roku w Rzeszowie (Hebda G. et al., 2016). Kolejne publikowane stanowiska tego gatunku w Polsce to Cieszyn w Beskidzie Zachodnim i Brzeg na Dolnym Śląsku. W ostatnich tygodniach pojawiają się w różnorodnych mediach informacje o kolejnych masowych pojawach O. lavaterae. Skąd tak wielkie zainteresowanie tym gatunkiem? Prawdopodobnie główną przyczyną jest fakt, że jego masowy pojaw jest obserwowany właśnie w miesiącach zimowych, a więc w okresie rzadko wiązanym ze znaczącym wzbudzeniem flory czy fauny.
lavaterae (Fabricius, 1787) jest organizmem należącym do rzędu pluskwiaków różnoskrzydłych (Heteroptera) rodzaju Lygaeoidea, rodziny Oxycarenidae. Jest to gatunek rozpowszechniony na obszarze Palearktyki, prawdopodobnie do Europy przywędrował z północnej Afryki i zachodniej Azji (Kment P., 2009; Kalushkov P. et al.,2010). W Europie był do niedawna spotykany na południu kontynentu, w państwach znajdujących się w basenie Morza Śródziemnego, co wynika ze sprzyjających temu gatunkowi uwarunkowań klimatycznych. Stąd też potoczna nazwa tego owada – pluskwiak śródziemnomorski. W ostatnich 20. latach obszar, na którym obserwowany jest ten gatunek, gwałtownie przesunął się w kierunku północnym. Tak dynamiczne przesunięcie zasięgu występowania na obszary o chłodniejszym klimacie może wynikać ze zmian w globalnych uwarunkowaniach klimatycznych naszej planety.
Niezwykle spektakularnym, ale również na pierwszy rzut oka niepokojącym zachowaniem O. lavaterae jest masowe gromadzenie się dorosłych osobników w okresie jesienno-zimowym na pniach lip w spękaniach kory (na zdjęciu poniżej), często od południowej strony pnia (gdzie występują sprzyjające warunki termiczne na skutek promieniowania słonecznego). Liczebność takich skupień bywa bardzo zróżnicowana – od kilkuset do nawet kilkudziesięciu tysięcy osobników (Lis B. et al.,2019). Dzięki takiemu zachowaniu owady mają większą szansę uchronić się przed negatywnymi skutkami niskiej temperatury. Dotychczasowe badania wskazują, że pluskwiaki w obserwowanych agregacjach są w stanie bez szczególnego uszczerbku wytrzymać temperatury do -10ºC. Jednakże w przypadku, gdy przez kilka kolejnych dni utrzymuje się temperatura -15ºC, śmiertelność owadów może osiągnąć nawet 99%. Notowane są także przypadki, gdzie tak niskie temperatury doprowadzały do wyginięcia całych populacji O. lavaterae (m.in. w Czechach na przełomie 2005/2006).
Fig. 2: Zimujący Oxycarenus lavaterae w formie agregacji na pniu lipy (źródło: Wikimedia Commons).
