„DLA BŁĘKITNEGO NIEBA” – PODSUMOWANIE PROJEKTU
2022-07-06 dr inż. Tomasz Zgoła
W dniu 10 czerwca oficjalnie zakończyliśmy I edycję projektu „Dla błękitnego nieba”. Podczas naukowego pikniku zorganizowanego na terenie Poznańskiego Parku Naukowo-Technologicznego spotkaliśmy się ze zwycięskimi grupami uczniowskimi, by wspólnie z przedstawicielami Volkswagen Poznań podziękować im za udział w niezwykle ambitnym przedsięwzięciu, jakim było podjęcie się przeprowadzenia badań naukowych opartych o koncepcję nauki obywatelskiej, których celem było zbadanie jakości powietrza oraz zachodzących zmian.
Kilka słów o nauce obywatelskiej…
Nauka obywatelska (ang. citizen science) to koncepcja, której celem jest poszukiwanie takich metod badań naukowych, aby służyły one nie tylko prowadzeniu samego procesu badawczego, ale również umożliwiały współpracę pomiędzy środowiskiem naukowców i szeroko rozumianym społeczeństwem.
Cechą charakterystyczną projektów nauki obywatelskiej jest bowiem skupienie się (choć nie wyłącznie) na zaangażowaniu osób nie będących naukowcami w proces badawczy. Taki sposób prowadzenia badań naukowych jest coraz powszechniejszy, między innymi ze względu na narastający problem braku zrozumienia przez ogół społeczeństwa coraz bardziej skomplikowanego pod względem pojęciowym świata nauki. W związku z tym projekty badawcze uwzględniające koncepcję nauki obywatelskiej są niejednokrotnie traktowane priorytetowo, jak to ma miejsce w przypadku Stanów Zjednoczonych, gdzie powszechnie wykorzystuje się ten mechanizm badawczy. Programy Europejskie (m.in. Horizon Europe) w ostatnich latach także mocno wspierają projekty oparte o naukę obywatelską.
Zakres tematyczny projektu
W przypadku projektu „Dla błękitnego nieba” zaplecze eksperckie zapewniał zespół Laboratorium Wyobraźni, natomiast czynnik społeczny został zbudowany na bazie grup uczniowskich z dwudziestu jeden szkół podstawowych zlokalizowanych na obszarze Wielkopolski. Podczas badań wspólnie z uczniami badaliśmy następujące zagadnienia:
- monitoring czynników odpowiedzialnych za powstawanie zjawisk smogowych w okresie zimowym, w tym pyły zawieszone (PM10 i PM2,5),
- procesy odpowiedzialne za zmianę jakości powietrza w poszczególnych porach roku,
- czynniki wpływające na jakość powietrza atmosferycznego w okolicy szkół zaangażowanych w projekt,
- monitoring stężenia dwutlenku węgla w atmosferze,
- obserwacje wybranych gatunków roślin i zwierząt wskazujących na postępujące zmiany klimatyczne,
W praktyce badania terenowe polegały przede wszystkim na okresowym monitoringu powietrza w trzech wyznaczonych lokalizacjach wokół każdej ze szkół uczestniczących w projekcie. To dało w sumie 63 stanowiska badawcze, na których regularnie co miesiąc prowadzone były badania pomiarowe i obserwacje elementów biologicznych uwzględnionych w projekcie. W ten sposób zebraliśmy ponad 9000 różnego rodzaju pomiarów, które stanowią podstawę do szeroko zakrojonych analiz jakości powietrza oraz zachodzących zmian klimatycznych na obszarze Wielkopolski.
Pomiar jakości powietrza przez uczniów Szkoły Podstawowej nr 3 we Wrześni.
Skupieniec lipowy zaobserwowany na terenie Szkoły Podstawowej nr 80 w Poznaniu.
O wynikach w skrócie
Wykonane badania pyłów zawieszonych (PM2,5 oraz PM10), które są podstawowym składnikiem smogu w okresie zimowym, wykazały że zanieczyszczenia te w największych ilościach występują przede wszystkim w małych i średnich miejscowościach (Suchy Las, Luboń, Giecz oraz Września). Tego typu zanieczyszczenia znajdują się w dużych ilościach w dymie powstającym ze spalania węgla, drewna i innych paliw w indywidualnych piecach, które są wykorzystywane do ogrzewania domów czy przygotowania jedzenia. Najwięcej takich palenisk występuje właśnie w mniejszych miejscowościach, gdzie brakuje sieci centralnego ogrzewania czy kuchni opalanych gazem. W związku z tym właśnie w tego typu miejscowościach, przede wszystkim w okresie jesienno-zimowym, obserwujemy znaczący udział zanieczyszczeń pyłowych w powietrzu atmosferycznym. Najbardziej niepokojące są tu wyniki dotyczące pyłów PM2,5, uważanych za szczególnie szkodliwe dla zdrowia. W trzech miejscowościach (Suchy Las, Luboń oraz Giecz) zmierzone wartości mieściły się w złej klasie jakości (na podstawie klasyfikacji jakości powietrza sporządzonej przez Europejską Agencję Ochrony Środowiska). Zmierzone zawartości pyłów PM10 w większości przypadków nie prezentują się tak niepokojąco. Wyjątkiem jest wynik zanotowany na osiedlu Wichrowe Wzgórza w Poznaniu, gdzie uzyskano wartość mieszczącą się w bardzo złej klasie czystości powietrza. Jest to niewątpliwie zaskakujący wynik, jako że w tej lokalizacji nie występują w pobliżu indywidualne źródła zanieczyszczenia powietrza, a znajdujące się niedaleko szkoły i osiedla są zaopatrzone w centralne ogrzewanie.
Poza zanieczyszczeniami pyłowymi zmierzono również całkowitą zawartość lotnych związków organicznych. Szczególnie duże znaczenie mają one w procesie powstawania wtórnych zanieczyszczeń, w tym ozonu troposferycznego będącego składnikiem smogu w okresie letnim. W trakcie badań terenowych uczestnicy projektu zmierzyli również zawartość dwutlenku węgla w atmosferze. Niestety, na skutek spalania paliw kopalnych oraz degradacji środowiska przyrodniczego, stężenie tego gazu nieustannie wzrasta, co skutkuje narastaniem efektu cieplarnianego. Globalne pomiary zawartości dwutlenku węgla wskazują, iż jego ilość w przeciągu ponad stu lat wzrosła z poziomu 280ppm (ang. parts per milion – cząsteczek CO2 na milion cząsteczek ogółem) do około 420ppm w skali globalnej w chwili obecnej. Wyniki badań wykonanych w grudniu wskazywały na podobne wartości.
Przedstawione powyżej informacje prezentują jedynie wstępne wnioski z danych które zebraliśmy do końca czerwca. W kolejnych tygodniach będą one poddane dalszej analizie w celu ich opublikowania i spopularyzowania badań naukowych opartych o koncepcję nauki obywatelskiej.
