Blog

Wiecie, że ponad 95% towarów na rynku wymaga opakowania?

2021-03-08 Dr inż. Przemysław Pietras

W związku ze zmieniającym się stylem życia, konsumenci mają coraz mniej czasu na robienie codziennych zakupów. Ważne okazuje się to, aby artykuły spożywcze miały możliwie jak najdłuższy okres przydatności do spożycia. Podstawowa funkcja opakowań, czyli ochrona, musiała zatem ewoluować. Znacznie.

Inteligentne opakowania

Jednym ze sposobów przedłużania trwałości żywności jest stosowanie licznych konserwantów, jednak ze względu na wzrost popularności zdrowych nawyków i świadomości konsumenckiej, niechętnie sięgamy po takie artykuły.

Innym, stosunkowo nowym w naszym kraju rozwiązaniem, jest zastosowanie opakowań aktywnych, które wywołały rewolucję w branży spożywczej. Nie dość, że przedłużają trwałość produktów spożywczych, to jeszcze poprawiają ich właściwości, często są też przy tym biodegradowalne.

W Polsce, podobnie, jak w większości krajów Unii Europejskiej, zastosowanie opakowań aktywnych i inteligentnych rośnie, ale nie jest jeszcze tak popularne jak np. w Australii lub Nowej Zelandii. Badania nad nimi wciąż trwają i możliwe jest, że już niedługo zostaną zarejestrowane nowe w Unii Europejskiej oraz wprowadzone do powszechnego użytku.

Na początku było „eko”

Opakowanie musi zabezpieczać zawartość, pełnić funkcję ochronną. Wpisana jest w to także ochrona środowiska, tylko z innej perspektywy – przed skażeniem produktem, a także zapewnienie bezpieczeństwa użytkownikowi określonego produktu. Towaroznawstwo poszerza temat jeszcze bardziej. Przecież to środowisko zewnętrzne może pośrednio lub bezpośrednio oddziaływać na towar i obniżać jego jakość.

Co więcej, konsumenci o proekologicznych postawach mają zupełnie inny punkt widzenia. I to trend eko wymusił na producentach ogrom zmian w produkcji opakowań.

Przyjmuję się, że opakowania z ekologicznego punktu widzenia powinny tworzyć jak najmniej odpadów, i w jak najmniejszym stopniu zanieczyszczać powietrze czy wodę w procesach produkcyjno-przetwórczych, posiadać jak najmniejszą masę oraz zapewniać optymalne wykorzystanie przestrzeni podczas transportu i magazynowania, ale przy tym zawierać pełną informacje o składzie surowcowym i możliwości przetworzenia, poprzez m.in. umieszczenie czytelnych znaków ekologicznych. To dalej nie wszystko, bo wypada, aby w miarę możliwości, nadawały się do wtórnego wykorzystania do innych celów, np. w gospodarstwie domowym, a także recyklingu materiałowego lub energetycznego, czy też sprasowania na wysypiskach śmieci.

Wytwórcy opakowań muszą dostosować ich skład do metod utylizacji, takich jak: recykling, kompostowanie, spalanie i inne metody termiczne. Opakowaniowe odpady biodegradowalne powinny zatem charakteryzować się zdolnością fizycznego, chemicznego, termicznego i biologicznego rozkładu, w wyniku którego przekształcane są na dwutlenek węgla oraz wodę, natomiast odpady spalane w celu odzyskania energii, powinny wykazywać maksymalną kaloryczność, pozwalającą na optymalizację odzysku tejże energii.

Chcąc ograniczyć negatywny wpływ opakowań na środowisko, wprowadzono nawet dopuszczalne poziomy zawartości takich metali ciężkich, jak ołów, kadm, rtęć oraz chrom, dla których suma wartości nie może przekraczać od lipca 2001 roku 100 ppm.

I tak też opakowania doczekały się konkretnych, usystematyzowanych oznaczeń, w celu przeciwdziałania powstawaniu odpadów. W krajach Unii Europejskiej obecne stosuje się następujące znaki: identyfikujące materiał opakowaniowy, wskazujące możliwość wielokrotnego użycia, wskazujące przydatność do recyklingu, wskazujące przydatność do ponownego przetwórstwa, określające zawartość materiału wtórnego, określające spełnienie różnych wymagań, np. przydatność do kompostowania, określające przynależność do obowiązującego w danym kraju systemu organizacyjno-prawnego dotyczącego gospodarki opakowaniami poużytkowymi.

A teraz przychodzą inteligentne rozwiązania

Zdefiniowanie współczesnego opakowania jest dość trudne, ze względu na różnorodność pełnionych przez nie funkcji oraz wielorakość postaci, w jakich występuje. Pełna definicja opakowania powinna charakteryzować najistotniejsze jego cechy, pozwalające przede wszystkim na:

• ochronę produktu w czasie magazynowania, transportu i użytkowania oraz ochronę otoczenia przed ewentualnymi szkodliwymi wpływami produktu,
• ułatwienie produkcji, przemieszczania, sprzedaży i użytkowania produktów,
• informowanie o produkcie, a przede wszystkim o jego przydatności konsumpcyjnej,
• odpowiednie zaprezentowanie produktu oraz oddziaływanie psychologiczne na konsumenta, dzięki swym walorom promocyjnym.

Współcześni konsumenci znacznie różnią się od tych sprzed kilkunastu lat pod względem preferencji „zakupowych”. Ponieważ coraz rzadziej udają się do sklepów, kupują produkty spożywcze o dłuższym okresie ważności. Rozwój sprzedaży internetowej wymusza również rozwój nowych, w tym designerskich opakowań. Dodatkowo konsumenci zostali przyzwyczajeni do ciągłych ulepszeń.

Ponieważ łatwiej jest zmienić opakowanie niż produkt, wielu producentów wychodzi naprzeciw klientom, zmieniając swoje opakowania pod względem estetycznym, ale również funkcjonalnym. Przed 30 laty pojawiła się więc idea opakowań aktywnych i inteligentnych. W przeciwieństwie do opakowań „klasycznych”, których oddziaływanie z produktem jest możliwie minimalizowane, tu zachodzi wzajemne oddziaływanie pomiędzy otoczeniem, opakowaniem, a zapakowanym produktem, m.in. po to, by wydłużyć jego trwałość, a nawet więcej – ulepszyć jakość. Temu wszystkiemu zaś sprzyja postęp w takich dziedzinach, jak: technologia żywności, technologia opakowań, biotechnologia, materiałoznawstwo czy towaroznawstwo.

Trochę teorii

Polska norma terminologiczna definiuje opakowania aktywne jako: „opakowanie, w którym zastosowano substancje adsorbujące tlen lub dwutlenek węgla, albo etylen lub parę wodną, względnie generujące dwutlenek węgla lub zawierające materiały umożliwiające miejscowy wzrost temperatury podczas ogrzewania”. Nie podaje natomiast definicji opakowań inteligentnych, które można zdefiniować jako opakowania monitorujące wewnętrzne i/lub zewnętrzne otoczenie produktu, a dzięki temu dostarczające informacji o produkcie znajdującym się wewnątrz opakowania. Dzięki tego typu opakowaniom, możemy dokładnie określić zmiany jakości produktu w czasie przechowywania.

Opakowania aktywne, ze względu na rodzaj ich oddziaływania z otoczeniem i zapakowanym produktem możemy podzielić na:

• opakowania o właściwościach przeciwbakteryjnych,
• opakowania absorbujące tlen,
• opakowania wydzielające lub absorbujące CO₂,
• opakowania absorbujące wodę,
• opakowania absorbujące etylen,
• opakowania wydzielające etanol,
• opakowania wydzielające/absorbujące zapachy,
• opakowania zabezpieczające barwę produktu.

Najczęściej, aktualnie stosowane rozwiązania na rynku wykorzystujące opakowania aktywne występują w postaci saszetek, zawierających np. sproszkowane żelazo oraz wodorotlenek wapnia, materiałów opakowaniowych, zawierających mikrobiologiczne inhibitory, takie jak np. jony metali, sole kwasu propionowego, specjalnie preparowanych folii, z których dla przykładu uwalniają się aromaty typowe dla świeżych produktów.

Opakowania inteligentne natomiast, ze względu na informacje, jakie mogą dostarczać, możemy podzielić na:

• opakowania zaopatrzone w czujniki temperatury,
• opakowania monitorujące zmiany zawartości tlenu lub CO₂ wewnątrz opakowania,
• opakowania zaopatrzone w czujniki wykrywające w przechowywanym produkcie zmiany biochemiczne spowodowane wzrostem mikroorganizmów,
• opakowania z zastosowaniem układów elektronicznych pozwalające na monitorowanie i sygnalizowanie innych zdarzeń oraz na komunikacje z użytkownikiem.

Działanie opakowań inteligentnych związane jest z użyciem interaktywnych indykatorów (wskaźników), najczęściej barwnych, umożliwiających ocenę jakości produktu. Swą nazwę zawdzięczają posiadanej funkcji pomiaru określonego czynnika i sygnalizowania wyniku.

Niezauważalne zmiany

Obecność opakowań jest tak oczywista, że w zdecydowanej większości nie zwracamy na nie uwagi, tym bardziej, że na ogół ich „żywotność” kończy się w… śmietniku – w optymistycznym wydaniu, w odpowiednim procesie segregacji.

Nikt nie zastanawia się, czy opakowanie pełni jakąś dodatkową funkcję, w jaki sposób wpływa na nasz nowoczesny tryb życia, jak i czy właściwie spełnia wymogi bycia „eko”.

Tymczasem, w sposób niezauważalny dla konsumentów, na światowym rynku, w tym już nawet polskim, pojawiają się produkty, których opakowania posiadają czujniki temperatury, nieszczelności, świeżości, technologię RFID, technologię organicznych diod elektroluminescencyjnych, a nawet zintegrowany, inteligentny systemem zabezpieczenia z wyświetlaczem typu e-ink, który wyświetli dane logistyczne i parametry towaru, który jest w transporcie.