PO PIERWSZE NIE NISZCZYĆ…
2022-04-07 Cezary Bahyrycz
CZYLI MAGNETYCZNA METODA NIEINWAZYJNA, KTÓRA POZWALA ZAJRZEĆ POD ZIEMIĘ
Archeologia jest wyjątkową dyscypliną naukową. Swoją główną metodą badawczą – wykopaliskami – niszczy własny przedmiot badań. Cały proces prac terenowych musi być zatem dokładnie rejestrowany i dokumentowany, ponieważ istnieje możliwość zniszczenia odkrywanego obiektu… Na szczęście metody nowoczesnej archeologii dają szansę prowadzenia bezpiecznych badań nieniszczących.
Zanim o metodzie, zróbmy na chwilę powrót do przeszłości.
W 1992 roku w La Valletcie na Malcie podpisano Europejską Konwencję o Ochronie Dziedzictwa Archeologicznego. Przedstawia ona zmianę kursu filozofii ochrony dziedzictwa w kierunku zwiększenia skupienia na zachowanie i ochronę stanowisk archeologicznych i stopniowe redukowanie liczby prac wykopaliskowych, będących niszczącymi z ich własnej natury. Potężnym wsparciem, według sygnatariuszy Konwencji, miały okazać się tzw. działania wyprzedzające, a więc procedury dążące do nieniszczącego rozpoznania zasobów archeologicznych. Archeologia, z roku na rok, stając się coraz bardziej interdyscyplinarną dziedziną, korzysta z metod i doświadczeń nauk pokrewnych, czerpiąc pełnymi garściami z geologii, chemii, fizyki i geofizyki. Metody tej ostatniej wymienionej dyscypliny nauk o Ziemi stały się cennym orężem w nierzadko trudnych działaniach rozpoznających w sposób nieinwazyjny nasze wspólne dziedzictwo. Próby adaptacji metod geofizycznych w badaniach archeologicznych rozpoczęły się już w latach 40. XX wieku w Wielkiej Brytanii. W latach dziewięćdziesiątych i dwutysięcznych zaczęły pojawiać się szerzej na lokalnym, polskim gruncie.
Tańsze, bezpieczniejsze i szybsze metody badań
Prospekcje geofizyczne dzielą się na aktywne i pasywne, w zależności od sposobu wykonywania pomiaru przez aparaturę, a wyróżnić można trzy najpopularniejsze metody, które wykorzystywane są w celu nieinwazyjnego rozpoznawania stanowisk archeologicznych. Są to badania magnetyczne, elektrooporowe i georadarowe (GPR).
Od niedawna Centrum Archeologiczne Poznańskiego Parku Naukowo-Technologicznego działające w ramach Fundacji UAM Poznańskiego Parku Naukowo-Technologicznego, posiada możliwość wykonywania nieinwazyjnych badań geofizycznych za pomocą pierwszej z wymienionym metod.
Na czym ona polega? Jak to wygląda?
Używając odpowiedniej aparatury, tzw. magnetometrów, dokonuje się pomiaru gradientu zaburzeń pola magnetycznego Ziemi, związanego z zalegającymi w przypowierzchniowych warstwach gruntu obiektami i nawarstwieniami o podwyższonej podatności magnetycznej. W ten sposób możliwe staje się wykrywanie niewidocznych na powierzchni ziemi pozostałości po ludzkiej aktywności, sięgających nawet kilku tysięcy lat przed naszą erą, bez wbijania ani jednej przysłowiowej „łopaty” w grunt.
Metoda magnetyczna może służyć do m.in.: odkrywania dawnych przebiegów fos, wałów, murów, budynków, fundamentów, jam, pieców, palenisk, ziemianek, grobów i grobowców, ale i koncentracji naczyń ceramicznych bądź też szczątków pochodzenia organicznego. Nierzadko, pozwala również „zajrzeć w głąb” badanego obiektu (np. grobowca w typie kurhanu) o własnej formie terenowej i znanej lokalizacji, co umożliwia rozpoznanie jego wewnętrznej struktury bez niszczenia go. Badania magnetyczne sprawdzają się także przy określaniu zasięgu stanowisk archeologicznych na podstawie dystrybucji przestrzennej i charakterystyki zarejestrowanych anomalii odzwierciedlających pozostałości, co pozwala na właściwe planowanie ochrony konserwatorskiej i dbałość o zachowanie substancji zabytkowej dla przyszłych pokoleń.
Korzyści
Dzięki analizom wyprzedzającym prace wykopaliskowe, np. dokonanym na podstawie prospekcji magnetycznych, możliwe staje się dokładne planowanie dalszych kroków badawczych i ich kolejności, w znaczący sposób redukując koszty niszczących działań, jak również oszczędzając czas samych badań terenowych. Dodatkowo, nieinwazyjne rozpoznanie magnetyczne przynosi korzyści na obszarach, gdzie tradycyjne metody wykopaliskowe często nie mogą być zastosowane – np. na terenach leśnych.
Archeologia jako nauka w pełni interdyscyplinarna posiada szeroki wachlarz metod prowadzących do poznania człowieka z przeszłości. Coraz więcej wiemy o środowisku w jakim żył, o przedmiotach, które wykonywał, i z których korzystał, jak się odżywiał, na jakie choroby cierpiał i jakie wierzenia kultywował. Dzięki włączeniu do repertuaru archeologii metod nieinwazyjnych (geofizycznych, np. magnetycznej) możemy wciąż każdego dnia dowiadywać się nowych faktów o naszych przodkach. Tym razem jednak, redukując wysokie koszty prowadzenia badań, wiemy więcej nie niszcząc. A wiedza stanowi najlepszą metodę ochrony naszego wspólnego dziedzictwa.
Jeśli chcesz wiedzieć więcej lub jesteś zainteresowany usługą badawczą skontaktuj się z naszym Centrum Archeologicznym.
Fundacja UAM Poznański Park Naukowo-Technologiczny
Dr Marek Żółkiewski
tel.: 61 827 97 12
e-mail: marek.zolkiewski@ppnt.poznan.pl
centrum.archeologiczne@ppnt.poznan.pl
Cezary Bahyrycz
e-mail: cezary.bahyrycz@ppnt.poznan.pl
