Azbest
2018-10-09 dr Katarzyna Makowska
Azbest jest nazwą handlową włóknistych minerałów nieorganicznych naturalnie występujących w przyrodzie. Charakterystyczną cechą morfologiczną wszystkich minerałów azbestowych jest równoległa budowa włókien, których stosunek długości do szerokości przekracza 100:1. Pod względem mineralogicznym można rozróżnić dwie grupy azbestów: grupę serpentynitów, do której należy jedna włóknista odmiana azbestu – chryzotyl, oraz grupę azbestów amfibolowych – krokidolit, amozyt, antofilit, tremolit i aktynolit.
Azbest obdarzony jest cennymi przymiotami takimi jak miękkość, giętkość, odporność termiczna oraz chemiczna, wysoka wytrzymałość mechaniczna, łatwość łączenia z innymi materiałami czy dobre właściwości termoizolacyjne błyskawicznie zyskał popularność już w czasach starożytnych. Tkane z włókien azbestowych obrusy, serwetki i chusteczki do nosa czyszczono i bielono przez wrzucenie do ognia. Niezwykłe właściwości minerału azbestowego stanowiły inspirację dla wielu zadziwiających zastosowań. Z włókien azbestowych przędziono nici chirurgiczne używane podczas operacji serca oraz ogniotrwałe worki poczty amerykańskiej. Ponadto azbest znalazł zastosowanie podczas produkcji filtrów stosowanych w przemyśle spożywczym, nikotynowym oraz farmaceutycznym, wojskowych masek przeciwgazowych, w paście do zębów, glince modelarskiej, a nawet sztucznym śniegu.
Azbest znalazł zastosowanie w ponad trzech tysiącach technologii. Największe ilości azbestu, bo aż 80% zużycia tego minerału, wykorzystywane były w przemyśle budowlanym. Dominowały tu głównie wyroby azbestowo-cementowe produkowane zarówno z chryzotylu jak i azbestów amfibolowych. Wyroby te zawierały od 10 do 18% azbestu czyniąc je lekkimi, trwałymi, wytrzymałymi na działania mechaniczne, ogniotrwałymi, a także odpornymi na korozję i gnicie. Najpopularniejszymi materiałami azbestowymi stosowanymi w budownictwie były płyty azbestowo-cementowe faliste oraz płaskie. Ponadto azbest wykorzystywano do produkcji rur wysokociśnieniowych oraz kanalizacyjnych, klap przeciwpożarowych, zabezpieczeń elementów stropowych, elektrycznych tablic rozdzielczych oraz jako obudowy klatek schodowych. Azbest stosowano także w tkaninach wygłuszających hałas, wykorzystując jego znakomite właściwości dźwiękochłonne.
Wieloletnie badania potwierdzają niekorzystne działanie tego minerału na ludzkie zdrowie. Biologiczna agresywność włókien azbestu zależy od wielu czynników, jednakże rodzaj azbestu, stężenie, wymiary oraz kształt włókien azbestowych, a także czas trwania i rodzaj ekspozycji wydają się być najważniejsze.
Największe zagrożenie dla organizmu ludzkiego stanowią włókna respirabilne, czyli takie, które w trwałej postaci zawieszone są w powietrzu i przedostają się z wdychanym powietrzem do pęcherzyków płucnych. Długość tych włókien jest większa od 5 µm, średnica mniejsza od 3 µm, a stosunek długości do grubości włókna jest większy niż 3:1.
Badanie obecności azbestu w laboratoriach PPNT
Narażenie na działanie włókien azbestu może doprowadzić do poważnych problemów zdrowotnych: pylicy azbestowej, międzybłoniaka opłucnej, raka płuc oraz łagodnych zmian opłucnowych. Choroby te charakteryzują się długim czasem latencji, czyli okresem jaki upłynął od pierwszego kontaktu z azbestem, a pojawieniem się pierwszych objawów chorób azbestozależnych. Obecnie obserwujemy skutki będące rezultatem warunków narażenia na pył azbestowy jakie panowały kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt lat temu.
Należy jednak podkreślić, że dane dotyczące szkodliwego oddziaływania na ludzkie zdrowie odnoszą się do wziewnej drogi narażenia na pył azbestowy. Dlatego też obowiązują na terenie naszego kraju akty prawne, a także wszelkie normy dotyczą stężenia respirabilnych włókien azbestu w powietrzu. Brak natomiast rzetelnych oraz udokumentowanych dowodów na analogiczny wpływ włókien azbestu dostających się do organizmu drogą pokarmową, w tym wraz z wodą przeznaczoną do picia.
Przeprowadzone dotąd na świecie badania epidemiologiczne nie potwierdziły hipotezy dotyczącej występowania podwyższonego ryzyka zachorowalności na nowotwory spowodowanego obecnością azbestu w wodzie pitnej. Z tego względu Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznaje, że wobec braku przekonywujących i spójnych dowodów na szkodliwość azbestu dostającego się do organizmu drogą pokarmową, substancja ta nie wymaga ustanowienia żadnych wytycznych dotyczących dopuszczalnego stężenia włókien azbestu w wodzie pitnej.
W związku z chorobotwórczym działaniem azbestu na ludzki organizm wiele państw na świecie, w tym również Polska, zaczęło wprowadzać regulacje prawne dotyczące minerału azbestowego oraz wyrobów go zawierających. Obowiązujące na terenie Polski przepisy prawne zakazują obrotu, produkcji oraz stosowania wyrobów zawierających azbest. Zakaz ten dotyczy wszystkich form mineralogicznych azbestu.
Użytkowanie, usuwanie, transport i utylizacja wyrobów azbestowych podlegają restrykcyjnym przepisom, które mają zapewnić bezpieczeństwo zarówno ludziom jak i środowisku. Na właścicielach i zarządzających obiektami i instalacjami zawierającymi azbest spoczywa obowiązek wykonania oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest, przeprowadzenia ich inwentaryzacji oraz sporządzenia planu bezpiecznego użytkowania. W przypadku wykrycia, że wyroby zawierające azbest stanowią zagrożenie dla zdrowia i otoczenia, wyroby te powinny zostać usunięte przez uprawnionego wykonawcę. Proces ich demontażu powinien również być monitorowany przez odpowiednie laboratorium (kontrola stężenia włókien azbestowych w powietrzu). Po usunięciu wyroby te są odpowiednio pakowane i przekazywane do utylizacji (składowania) na składowisku odpadów niebezpiecznych.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki z 13 grudnia 2010 roku wszystkie wyroby zawierające azbest muszą zostać wycofane z użytku do końca 2032 roku. W lipcu 2009 r. Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej wydała dokument pt. „Program oczyszczania kraju z azbestu na lata 2009 – 2032”. Tak długi okres realizacji przyjęto głównie z uwagi na dużą trwałość (co najmniej 30-letnią) płyt azbestowo-cementowych, a także innych wyrobów stosowanych w budownictwie. Oprócz tego wyroby azbestowe rozproszone są po całym kraju, a ich dokładna ilość nie jest znana. Szacuje się, że na terenie Polski znajduje się ok. 14 mln ton wyrobów zawierających azbest. Proces inwentaryzacji wyrobów azbestowych w Polsce opiera się głównie na liczeniu powierzchni pokryć dachowych zbudowanych z eternitu. Należy zdawać sobie sprawę, że nie tylko płyty azbestowo-cementowe zawierają azbest. Użytkowanych wyrobów tego typu jest znacznie więcej. Często wyroby te są wykrywane dopiero na etapie rozbiórki budynku. Zatem ilość niezidentyfikowanych produktów azbestowych pozostaje bardzo duża, tak samo jak ilość osób nieświadomie je użytkujących.
W laboratoriach PPNT prowadzimy badania obecności azbestu.
